Przerzutki stanowią obecnie tak ważny element każdego roweru, że o konieczności ich posiadania nie trzeba nikogo przekonywać. Bez względu na to, czy poruszamy się po mieście, po szosie, po szutrowych ścieżkach, czy może szalejmy na górskich szlakach, przerzutki rowerowe ułatwiają jazdę w każdych warunkach. O ile profesjonalni kolarze wiedzą o tym elemencie układu napędu rowerowego naprawdę wiele, o tyle osoby dopiero zaczynające swoją przygodę z jednośladem, mogę mieć pewien problem z odnalezieniem się w tym świecie. Nasz krótki przewodnik po przerzutkach rowerowych został przygotowany z myślą właśnie o takich osobach. Wyjaśniamy, jak działają przerzutki, prezentujemy podstawowe podziały oraz w prostych słowach mówimy o tym, jak regulować przerzutki.
Spis treści:
Podział przerzutek rowerowych
Czym się różnią tylne przerzutki od przednich?
Przerzutki Shimano a SRAM
Mocowanie przerzutek
Na czym polega regulacja przerzutek?
Czym się kierować przy wyborze manetki przerzutki?
Podstawowy podział przerzutek rowerowych
Przerzutka rowerowa stanowi jeden z elementów układu napędu rowerowego. Ta pozornie niewielka część, odpowiadająca za zmianę przełożeń w rowerze, w związku z czym może nam znacznie ułatwić i uprzyjemnić jazdę, zwłaszcza jeśli poruszamy się po trudnych terenowo trasach. Ten niewielki mechanizm zamocowany jest na haku tylnego widelca ramy. Można się także spotkać ze stosowaniem określenia przerzutka w stosunku do części odpowiedzialnej za zmianę przełożeń, zamontowanej przy suporcie. Mówimy wtedy o przerzutce przedniej, zawiadującej maksymalnie trzema przełożeniami. Zgodnie z zasadniczym podziałem przerzutki dzieli się na dwa typy:
- Przerzutki wewnętrzne, których podstawą działania jest przekładania planetarna, składająca się z układu obracających się zapadek, zębatek i pierścieni. Przerzutkę wewnętrzną montuje się najczęściej wewnątrz tylnej piasty.
- Przerzutki zewnętrzne, których działanie polega na zmianie przełożeń poprzez przerzucanie łańcucha między tylnymi zębatkami.
Przerzutki zewnętrzne
Zarówno przerzutki wewnętrzne, jak zewnętrzne mają swoje wady i zalety. Jednak z pewnych względów zdecydowanie bardziej powszechne wśród rowerzystów stały się te drugie. Jednym z powodów, które to uzasadniają jest fakt, że przerzutki zewnętrzne mają prostszą konstrukcję, w związku czym łatwiejsze jest także ich serwisowanie. Mniej skomplikowana konstrukcja wiąże się się także z większymi możliwościami redukcji wagi, co jest niezwykle istotne w wyścigach kolarskich. Zapewniając szerszy zakres przełożeń, znacznie lepiej sprawdzają się podczas jazdy po trudnych terenowo ścieżkach, co doceniają przede wszystkim profesjonalni kolarze górscy. Nie bez znaczenia pozostaje to także w kolarstwie szosowym. Bardzo istotną cechą przerzutek zewnętrznych jest również znacznie mniejszy opór własny całego napędu oraz możliwość zmiany biegów pod obciążeniem, w trakcie intensywnego pedałowania, czego przerzutki wewnętrzne nie potrafią. Najłatwiej różnicę zobrazować próbą zmiany biegu w samochodzie bez użycia sprzęgła ? jest to niemożliwe i może skończyć się uszkodzeniem skrzyni biegów.
Przerzutki wewnętrzne
Właściwości przerzutek wewnętrznych docenia się przede wszystkim w rowerach miejskich, dlatego też w takich jednośladach są one najczęściej montowane. Stwarzają one jednocześnie możliwość operowania kilkoma przełożeniami oraz montażu osłony łańcuchowej, która w warunkach jazdy miejskiej jest często niezbędna. Osłona łańcuchowa nie tylko chroni naszą odzież, ale przede wszystkim zabezpiecza sam łańcuch przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych. Ponadto przerzutki wewnętrzne umożliwiają zmianę przełożeń podczas postoju, co docenią przede wszystkim osoby, które w codziennej, rowerowej podróży do pracy czy na zakupu mają do pokonania serię przejazdów z sygnalizacją świetlną. Ponadto przerzutki wewnętrzne, dzięki ochronie w postaci piasty, a czasem także osłony łańcuchowej, zabezpieczone są przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, dzięki czemu rzadziej podlegają awariom. Ich wadą, a jednocześnie głównym powodem, dla którego praktycznie nie są wykorzystywane w rowerach innych niż miejskie, jest stosunkowo duża waga oraz trudniejsze serwisowanie. Osoby, interesujące się budową rowerów oraz układów napędowych, często radzą sobie same z regulacją i serwisowaniem przerzutek zewnętrznych. W przypadku przerzutek w piaście sprawa jest nieco bardziej skomplikowana i zazwyczaj wiąże się z koniecznością skorzystania z profesjonalnego serwisu rowerowego.
Pozostałe rodzaje przerzutek rowerowych. Czym różnią się przerzutki tylne od przednich?
Nawet najmniej zainteresowana rowerowym światem osoba, zapytana o podstawowe rodzaje przerzutek, z pewnością będzie mogła wymienić przerzutki przednie i tylne. Zdecydowanie większy problem będzie stanowiło wyjaśnienie tego, na czym polega różnica pomiędzy tymi elementami. Spieszymy z pomocą!
Przerzutki tylne
O zasadzie działania przerzutek tylnych nieco już wspominaliśmy. Aby pozostać precyzyjnym, warto jednak powtórzyć i doprecyzować, że przerzutka tylna służy do zmiany przełożeń na tylnych zębatkach. Element ten składa się z korpusu oraz wodzika, zwanego także wózkiem. W korpusie znajduje się sprężyna, dzięki której wodzik może się przesuwać między kolejnymi zębatkami, nakierowując tym samych łańcuch w odpowiednie miejsce. Sposób działania całego układu napędowego w rowerze zależy między innymi od długości wózka, który może mieć zróżnicowane rozmiary. Zgodnie z ogólną zasadą - im krótszy wózek, tym dokładniejsze działanie napędu. Redukcja długości wodzika wiąże się także ze zmniejszeniem jego wagi, co jest szczególnie istotne dla profesjonalnych kolarzy. Co ważne, długość wózka powinna być dostosowana do wielkości kasety. Jeśli nasz rower ma kasetę o dużych zębatkach, przerzutka z krótkim wózkiem nie będzie mogła obsłużyć wszystkich zębatek.
Przerzutki przednie
Przerzutki przednie - podobnie jak tylne - służą do zmiany przełożeń na zębatkach mechanizmu korbowego. Zazwyczaj obsługują one trzy tarcze zębatek, choć zdarzają się takie układy napędu rowerowego, w których obsługują jedynie dwa przełożenia (dotyczy to przede wszystkim rowerów górskich i szosowych). W budowie przerzutki przedniej również możemy wyróżnić dwa elementy. Jeden z nich to wózek, który bywa określany także jako prowadnica lub wodzik, a drugi element stanowi obejma lub płytka umożliwiające umocowanie przerzutki do ramy. Zasada działania przerzutki przedniej jest dosyć prosta. Prowadnica obejmuje łańcuch, popycha go do albo od ramy, powodując tym samym, że spada on lub wskakuje od odpowiednie koło zębate. Przerzutki przednie muszą być dostosowane do średnicy rury podsiodłowej, w związku z czym występują one w trzech standardowych rozmiarach, z których najbardziej powszechnym jest rozmiar 34,9 milimetrów. Doskonale przemyślanym rozwiązaniem jest możliwość dokupienia do obejmy w takim rozmiarze adaptera, dzięki któremu wybraną przerzutkę można zamontować także do ramy o mniejszej średnicy, na przykład 28,6 czy 31,8 milimetrów.
Czym różnią się tylne przerzutki rowerowe Shimano od przerzutek SRAM?
Porównując ze sobą tylne przerzutki rowerowe Shimano i SRAM, czyli dwóch konkurencyjnych producentów osprzętu rowerowego, można by się zapewne doszukać wielu różnić - od wykorzystanych do produkcji materiałów po autorskie technologie, których celem ma być zarówno redukcja wagi, jak i poprawa płynności działania przerzutki. Jednak jedną z podstawowych różnic jest stosowanie przez obu producentów odmiennych standardów zarówno samych przerzutek, jak i dołączanych do nich manetek. Zasadnicza różnica sprowadza się do tego, jak duża ilość linki zostanie wciągnięta przez manetkę. Shimano stosuje system znany jako 2:1, zgodnie z którym przesunięcie przerzutki o dwa milimetry wiąże się z wciągnięciem do manetki 1 mm linki. Konkurencyjna firma SRAM oparła działanie produkowanych przez siebie przerzutek na systemie 1:1. Analogicznie oznacza to, że jednemu milimetrowi wciągniętej przez manetkę linki odpowiada przesunięcie się przerzutki również o 1 milimetr. Co ważne, oba systemy nie współpracują ze sobą, a rozwiązanie zastosowane przez SRAM uważane jest za bardziej odporne na oddziaływanie niekorzystnych warunków atmosferycznych. Warto również wiedzieć, że jeszcze inny system oferuje włoski producent części rowerowych Campagnalo, znany przede wszystkim z osprzętu dla rowerów szosowych. Na rynek osprzętu próbują wejść jeszcze inni gracze, np. amerykańska firma Box Components lansuje swój 11-biegowy napęd do rowerów górskich, a tajwański producent Microshift proponuje alternatywne komponenty, działające również we współpracy z podzespołami Shimano.
Jakie są typy mocowań przedniej i tylnej przerzutki?
Zarówno tylna, jak i przednia przerzutka mogą być na różne sposoby przytwierdzone do roweru. Sposoby mocowania zmieniają się wraz z rozwojem innych technologii związanych z konstruowaniem jednośladów oraz wykorzystywanymi do tego materiałami. Wszystkie elementy roweru muszę ze sobą ściśle współgrać. Zmiana właściwości jednego z nich często pociąga za sobą konieczność zastosowania alternatywnych rozwiązań także w przypadku pozostałych. Dlatego też pojawiły się różne sposoby mocowania przerzutek rowerowych. Ich znajomość ułatwi nam prawidłowe użytkowanie ulubionego jednośladu, a także jego serwisowanie, w tym regulację przerzutek.
Sposoby mocowania przednich przerzutek
- Mocowanie na obejmę jest najbardziej powszechną praktyką. Dzięki wspominanym już trzem przyjętym rozmiarom rury ramy, do której montowana jest przerzutka, a także adapterom zapewniającym jeszcze większą swobodę, nie będziemy mieli najmniejszego problemu z montażem przerzutki do dowolnego roweru.
- Mocowanie do osi suportu, określane inaczej jako E-Type jest możliwe w przypadku przerzutek, które zostały wyposażone w płytkę z otworem. To właśnie ten element umieszcza się między suport a ramę. Taki sposób mocowania wymaga także ramy ze specjalnymi otworami, do których przykręca się przerzutkę. Należy także pamiętać o tym, że E-Type występuje w kilku standardach.
- Mocowanie bezpośrednio do ramy, znany także jako Direct Mount, polega na przykręceniu przedniej przerzutki do pionowej rurki ramy, w której znajduje się specjalny otwór. Oba elementy - rama i przerzutka - muszą być ze sobą kompatybilne.
Sposoby mocowania tylnych przerzutek
- Mocowanie na śrubę jest najbardziej powszechnym sposobem montażu przerzutki tylnej. Jest ona przykręcana śrubką do specjalnego haka, przytwierdzonego do ramy. Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania cały mechanizm ma odpowiednią stabilność. Pewnych niedogodności możemy się jednak spodziewać w przypadku, gdy uszkodzony zostanie hak. Wynika to z faktu, że niemal każdy producent oferuje haki innego typu.
- Mocowanie bezpośrednio do ramy w przypadku przerzutki tylnej to jedno z nowszych rozwiązań wprowadzonych przez Shimano. Przytwierdzenie przerzutki bezpośrednio do ramy ma zapewnić większy poziom stabilności mechanizmu.
- Mocowanie pod oś piasty stanowi z kolei najstarszą metodę montowania przerzutki tylnej. Stosuje się ją w ramach z poziomymi hakami. W tym przypadku hak wbudowany jest także w samą przerzutkę. Należy go przymocować do osi koła. Istniała niegdyś wersja rozwojowa takiego mocowania, dostępna w grupach osprzętu Shimano Hone oraz Shimano Saint. Przerzutka była mocowana bezpośrednio na osi koła, miała sztywny, powiększony korpus, jednak wraz z wejściem technologii Shadow, Shimano całkowicie zaniechało tego pomysłu, skupiając się wyłącznie na przerzutkach Shadow.
Na czym polega regulacja przerzutek?
Regulacja przerzutek jest czymś, czego nie da się uniknąć, jeśli chcemy czerpać prawdziwą przyjemność z jazdy. Spadający czy przeskakujący łańcuch potrafi być naprawdę irytujący, a czasem wręcz uniemożliwiający jazdę, zwłaszcza na dłuższych trasach. Jeśli nie jesteśmy pewni swoich umiejętności, zawsze możemy się udać do sprawdzonego serwisu, który często prowadzone są w dobrych sklepach rowerowych. Nieco bardziej doświadczeni rowerzyści mogą oczywiście zrobić to sami, choć niezbędne będzie tutaj naprawdę dobre wyczucie jednośladu. Zanim przystąpimy do działania, warto sprawdzić stan linki i delikatnie ją nasmarować. Rzućmy także okiem na pancerze. Jeśli któryś z nich jest uszkodzony, należy go oczywiście wymienić. Kolejnym elementem, który nie powinien umknąć naszej uwadze jest hak przerzutki. Delikatnie wygięty hak możemy spróbować wyprostować. Jeśli jednak jest on całkowicie uszkodzony konieczna będzie wymiana. Sam przebieg procesu regulacji przerzutki jest w uzależniony od wielu aspektów. Nieco inne zabiegi zastosujemy w przypadku przerzutki tylnej i przedniej, Niebagatelne znaczenie będzie także miało to, czy mamy do czynienia z przerzutką zewnętrzną czy wewnętrzną. Nie bez znaczenia pozostają w końcu sposoby mocowania przerzutki oraz zalecenia konkretnych producentów. Wszystko to wymaga nieco szerszej znajomości tematu i pewnej gamy doświadczeń. Zanim zatem zdecydujemy się samodzielnie podjąć regulacji przerzutki, zbierzmy wszystkie niezbędne informacje. Jeśli tylko mamy smykałkę do samodzielnych napraw i regulacji, możemy podjąć się regulacji tylnej przerzutki, korzystając z pokręteł przy samej przerzutce (u nasady pancerzy linek) i manetce oraz ze śrub regulujących zakres pracy mechanizmu, oznaczonych literami H i L. W najgorszym wypadku rozregulujemy cały system i konieczna będzie wizyta u mechanika, jednak zepsuć przerzutki ponad możliwość naprawy jest wyjątkowo trudno.
Czym się kierować przy wyborze manetki przerzutki?
Nieodłącznym elementem roweru z przerzutkami są manetki rowerowe. Można by pomyśleć, że to mało znaczący drobiazg i przejść obok niego obojętnie. Jednak już pierwsza nieco dłuższa trasa pokaże nam, jak ważne jest dostosowanie manetek do swoich potrzeb i oczekiwań. To właśnie od nich zależy bowiem to, czy będziemy mogli wygodnie zmieniać przełożenia. Poszukiwania odpowiednich manetek warto zacząć sprawdzenia tego, co oferuje rynek. Wśród różnych typów manetek obecnie możemy spotkać między innymi:
- Manetki umocowane na końcach kierownicy: takie rozwiązanie dobrze sprawdza się w rowerach, które mają nam służyć do pokonywania określonych dystansów na czas. Zdarza się, że są także stosowane w jednośladach trekkingowych. Można je zamontować na kierownicy prostej oraz na tzw. baranku. Najczęściej stosowane są jako uzupełnienie podstawowego zestawu manetek, który w specyficznym chwycie kierownicy jest niedostępny.
- Manetki dźwigniowe: obecnie są rzadko stosowane. Spotyka się je przede wszystkim rowerach z niższej półki cenowej. Pozwalają na szybką zmianę przełożenia o kilka biegów na raz, choć ich obsługa nie należy do najłatwiejszych, ponieważ wymaga nieco siły, a przecież nie o to chodzi. Są mniej precyzyjne od manetek cynglowych i wykonane z tanich materiałów, nie dających odpowiedniej odporności na warunki pogodowe.
- Manetki obrotowe: umocowane są w osi kierownicy. Zmiana przełożenia wymaga przekręcenia manetki w określonym kierunku. Można je obsługiwać bez odrywania rąk od kierownicy, co może mieć znaczenie dla profesjonalnych kolarzy.
- Manetki cynglowe: wyposażone są w dwie dźwignie, z których jedna służy do naciągania linki, a druga do jej popuszczania. W zależności od producenta mogą być przystosowane do obsługi palcem wskazującym i kciukiem lub wyłącznie kciukiem. Manetki cynglowe są obecnie powszechnie stosowane w różnych typach rowerów, poza szosowymi.
- Klamkomanetki szosowe: to rozwiązanie stworzone specjalnie na potrzeby kolarzy szosowych. Manetki zostały tutaj wbudowane w klamki hamulcowe, stąd też ich nazwa. Dzięki zastosowaniu takiego zabiegu możliwa jest zmiana przełożeń bez odrywania rąk od kierownicy, także przy jednoczesnym hamowaniu. W zależności od producenta stosowane są nieco inne rozwiązania techniczne pozwalające na takie manewry. Co ciekawe, od pewnego czasu klamkomanetki dostępne są także wersji elektronicznej. Wymaga to oczywiście kompatybilnego osprzętu.
Jak dokonać wyboru, mając tak wiele możliwości? Na szczęście nie jest to tak trudne, jak mogłoby się wydawać, ponieważ właściwe rozwiązania niemal narzucają się same. Producenci osprzętu rowerowego doskonale wiedzą, jakie manetki najlepiej sprawdzą się w określonym typie roweru. W rowerach turystycznych i miejskich najczęściej spotkamy się z manetkami cynglowymi lub obrotowymi. Szosówki zdane są na klamkomanetki szosowe, a jednoślady górskie zazwyczaj wyposażone są w manetki cynglowe, choć niektórzy miłośnicy górskich wypraw rowerowych stawiają tu na manetki obrotowe. Wybór zależy przede wszystkim od naszych preferencji.
